De koepelgevangenis ‘De Berg’ in Arnhem, is een van de drie koepelgevangenissen in Nederland; de andere twee bevinden zich in Breda en Haarlem. Deze gevangenis is in de periode 1882-1883 gebouwd naar een ontwerp van Johan Frederik Metzelaar’, de ingenieur-architect voor de Gevangenis- en Regtsgebouwen’. Het object is niet alleen een belangrijk voorbeeld van de geschiedenis van de Nederlandse gevangenisbouw, maar ook typologisch en architectuurhistorisch van groot internationaal belang.

Naast de drie koepelgevangenissen in Nederland zijn maar weinig voorbeelden bekend van dit gevangenistype. Eén gevangenis in de staat Pennsylvania (VS) toont grote overeenkomsten. Zoals bij andere Amerikaanse gevangenissen uit die periode zijn ook daar de wanden die de cellen van de centrale ruimte scheiden, geheel bezet met open traliewerk. In de Nederlandse gevangenissen zijn deze wanden altijd gesloten en voorzien van een celdeur met kijkgat en etensluik.

Het complex is gebouwd in een sobere ingenieursstijl volgens het panopticonprincipe (panopticon is Grieks voor alziend) dat in 1791 door de Brit Jeremy Bentham is bedacht. Vanuit het midden van het cirkelvormige complex konden de bewakers de gevangenen in de rondom gelegen cellenblokken bekijken. De gevangenen moesten zich constant in de gaten gehouden weten.

De oorspronkelijke opzet van de Arnhemse koepelgevangenis is grotendeels bewaard gebleven. Het bevat een karakteristieke rangschikking van diverse functionele gebouwen op een rechthoekig terrein, omgeven door een hoge ringmuur. De hoofdpoort, grote houten deuren tussen twee zware kasteelachtige torens met een middeleeuws karakter, geeft toegang tot het voorhof. Aan dat kleine plein liggen magazijnen en het administratiegebouw. Boven het cellencomplex hangt een hoge koepelvormige ijzerconstructie met zinken bedekking en glaspanelen. De koepel heeft een diameter van 63 meter, vier bouwlagen met ieder tweeënvijftig cellen en een zolderverdieping. De hoogte bedraagt 37,90 meter met bovenop een kleine lantaarn.

Het hoofdgebouw heeft aan vier zijden een stenen toren. In het oorspronkelijk ontwerp stond een preekstoel op de centrale kiosk in de koepel. In verband met de akoestiek bleek deze preekstoel in de praktijk niet te functioneren. Naast de oorspronkelijke koepelgevangenis met bijgebouwen staan er op het terrein een modern kantoorgebouw en een werkplaats. Buiten de muur staat de tot kantoor verbouwde voormalige directeurswoning.

In de jaren negentig van de vorige eeuw is begonnen met een grootscheepse renovatie van de strafinrichting in Arnhem. Zo werden de cellen aangepast aan de eisen van deze tijd en is de inrichting voorzien van een nieuwe entree en arbeidsgebouw en is er een nieuw gebouw voor zogenaamde gedetineerdengebonden functies gekomen. Eind 2003 is het schilderen van de binnenzijde van het koepeldak afgerond. De renovatie van de gevangenis is in 2005 gereed gekomen. De gevangenis is nog tot medio 2016 in gebruik geweest bij justitie.

Hierna heeft het COA (Centraal Orgaan Asielzoekers) tijdens de asielzoekersstroom 2015-2016 haar intrek genomen in de koepel voor de opvang van asielzoekers. Eind 2016 is de koepel wederom leeg komen te staan en wordt momenteel mede ingevuld door PrisonExperience. De koepelgevangenissen in Nederland staan momenteel te koop. De koepelgevangenis in Haarlem is inmiddels verkocht, Breda moet nog in de verkoop. Arnhem is in 2018 verkocht aan de combinatie Ter Steege Gebiedsontwikkeling en Explorius Vastgoedontwikkeling, deze gaan op zoek naar de juiste invulling van de koepel, de monumentale gebouwen en het omliggende terrein.

De koepelgevangenis is gelegen in de woonwijk Lombok tussen het spoor en de rivier de Rijn en is van alle kanten goed zichtbaar en herkenbaar. Het bedrijventerrein ‘Arnhems Buiten’ is aan de westzijde de buurman, de hoge toren van Kema staat er naast. Wie geluk heeft, kan vanuit deze toren op de luchtplaats van de gevangenis kijken.